W klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-V Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, ADHD (ang. attention-deficit hyperactivity disorder) stosuje się nazwę: zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Natomiast w międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10, powszechnie wykorzystywanej przez polskich psychologów oraz lekarzy, zaburzenie figuruje pod nazwą zespołu hiperkinetycznego.
Czym jest ADHD?
ADHD jest zaburzeniem neurorozwojowym, polegającym na pojawieniu się trudności w zakresie koncentracji uwagi i kontroli zachowania. Osoba ciepiąca na zespół nadpobudliwości psychoruchowej, obok zaburzeń koncentracji, ma także trudności z przestrzeganiem norm społecznych i kontrolą emocji, co z reguły spotyka się z niezrozumieniem ze strony innych ludzi. Wyróżniamy kilka podtypów ADHD: mieszany, z przewagą deficytów uwagi oraz z przewagą nadruchliwości i impulsywności.
Charakterystyka objawów
W występowaniu ADHD można wskazać trzy grupy objawów:
- Nadmierna ruchliwość – między innymi wiercenie się, kręcenie, częste wstawanie z miejsca w sytuacjach wymagających utrzymania pozycji siedzącej, bieganie, wspinanie się, nieumiejętność spędzenia wolnego czasu w ciszy, nadmierna gadatliwość,
- Zaburzenia koncentracji uwagi -między innymi nie zwracanie uwagi na szczegóły, częste popełnianie błędów, nieumiejętność utrzymania uwagi na zadaniu, trudności z organizacją działania
- Impulsywność – między innymi przerywanie, przeszkadzanie innym, trudności w oczekiwaniu na swoją kolej.
Kogo najczęściej dotyka ADHD?
ADHD występuje najczęściej u dzieci w wieku szkolnym, ale może dotyczyć także adolescentów oraz osób dorosłych. W opinii powszechnej utrzymuje się przekonanie o samoistnym łagodzeniu lub ustaniu objawów. Niestety nie zawsze tak jest. Symptomy tego zaburzenia w okresie adolescencji zmieniają się. Nastolatkom jest jeszcze trudniej ze względu na znaczenie zmian biologicznych i psychologicznych, które przechodzi każda zdrowa osoba. Zazwyczaj osoby cierpiące na ADHD nie mają zbyt dobrych kontaktów z rówieśnikami, a kolejne negatywne informacje na swój temat powodują utrzymywanie się niskiego poczucia własnej wartości. Badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych pokazały, że u dzieci z nadpobudliwością więcej niż 30% z nich uczestniczy w kradzieżach, około 40% sięga po alkohol i nikotynę, a około 25% jest wydalanych ze szkoły za swoje zachowanie. Tak więc objawy nie wycofują się, a tylko nie są tak widoczne, można je bowiem pomylić z „burzą hormonów” charakterystyczną dla tego okresu.
Zgodnie z badaniami 5,29% stanowią w populacji dzieci z zaburzeniami o charakterze nadpobudliwości (średnio jeden uczeń na klasę) oraz około 4% osób dorosłych. Sugeruje to, że symptomy ADHD w dzieciństwie utrzymują się u wielu osób także w wieku dorosłym.
Choć kryteria diagnostyczne DSM-V odnoszą się do osób dorosłych, to badacze wskazują na to, że niektóre zaproponowane objawy nie tyle znikają, co zmieniają swoją postać, dlatego obok przyjętych kryteriów diagnostycznych proponują zwracanie uwagi także na inne objawy:
- Chwiejność emocjonalna
- Zmiany nastroju mimo braku ku temu powodów
- Ciągłe odkładanie spraw na później, trudności z rozpoczęciem pracy
- Niezdolność do wykonywania zadań od początku do końca, brak organizacji czasu
- Problemy z opanowaniem się
- Niska odporność na frustrację i stres
- Skłonności do mówienia wszystkiego co przyjdzie do głowy i nie zwracanie przy tym uwagi na stosowność dla danej sytuacji
- Paniczny strach przed nudą
- Częste szukanie silnych wrażeń
- Trudności z trzymaniem się planów i procedur
- Brak cierpliwości
- Poczucie niepewności, skłonności do ciągłego zamartwiania się, niskie poczucie własnej wartości
- Skłonności do uzależnień oraz występowanie ADHD lub innych zaburzeń w rodzinie
Przyczyny ADHD
Etiologia ADHD jest wieloczynnikowa. Przyczyny powstawania zaburzenia można podzielić na: przyczyny biologiczne, genetyczne i środowiskowe.
Przyczyny biologiczne
Wiele systemów mózgowych u osób dorosłych z ADHD różni się pod względem objętości, budowy i aktywności w porównaniu do analogicznych systemów w mózgach osób bez tego zespołu objawowego. Rozbieżność można zaobserwować w budowie morfologicznej kory przedczołowej, płata potylicznego, ciała prążkowanego, jąder podstawy oraz móżdżku, które są odpowiedzialne za procesy uwagi i funkcje wykonawcze. Również zaobserwowano różnice w objętości niektórych struktur – istoty szarej oraz kory mózgowej w obszarze płata czołowego, skroniowego, potylicznego i kory motorycznej. U osób z zaburzeniem hiperkinetycznymi są one wyraźnie pomniejszone. Zmniejszona wielkość tych części mózgu może wynikać z ich niedokrwienia, co wpływa na zmniejszoną ilość dostarczanej glukozy, czyli źródła energii dla komórek nerwowych, co w konsekwencji jest przyczyną zmian w układzie dopaminergicznym.
Przyczyny genetyczne
Jako przyczynę występowania nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi wskazuje się także geny. Z badań wynika, że wskaźnik dziedziczenia u osób cierpiących na ADHD wynosi około 76%. Prawdopodobieństwo wystąpienia objawów u dziecka jednego z rodziców z tym zaburzeniem wynosi 50%. Badania przeprowadzone na bliźniętach jednojajowych i dwujajowych wskazują na powiązanie tych pierwszych w 81%, natomiast u dwujajowych 29%. Porównując do rodzin adopcyjnych jedynie 6% rodziców dzieci adoptowanych z zespołem ADHD cierpi na to schorzenie. Badania jednoznacznie wskazują, że genetyka znacząco zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia ADHD u potomstwa osób, u których występują objawy tego zaburzenia. dzieci
Przyczyny środowiskowe
Wśród przyczyn środowiskowych wpływających na wystąpienie ADHD u dziecka można wskazać czynniki prenatalne: wcześniactwo, niską wagę urodzeniową, młody wiek matki, palenie papierosów w ciąży oraz doświadczenie silnego stresu (szczególnie w II lub III trymestrze). Ryzyko wystąpienia ADHD u dzieci urodzonych przedwcześnie (34-36 tyg.) jest o 70% wyższe niż u dzieci zdrowych.
Natomiast może wzrosnąć nawet do 95% u dzieci, które urodzą się przed 34 tyg. Badania pokazują również, że u dzieci, które urodzą się w terminie, ale ich waga nie przekracza 2,5 kg prawdopodobieństwo pojawienia się ADHD również wzrasta do 90% w stosunku do dzieci o prawidłowej masie ciała. Z badań porównawczych dotyczących wieku rodziców wynika, że ryzyko występowania ADHD u potomstwa obojga rodziców poniżej 20 roku życia jest około 1,5 razy większe niż w przypadku osób w wieku 25-29 lat. Istotnym czynnikiem ryzyka jest także występowanie zaburzeń u rodziców: depresji, zaburzeń afektywnych dwubiegunowych oraz psychotycznych u matki oraz zachowań antyspołecznych u ojca.
Leczenie ADHD
Ważne jest, aby leczenie ADHD rozpocząć jak najwcześniej. W ten sposób w dorosłym życiu można również uniknąć powstawania zaburzeń współistniejących.
Zgodnie z zaleceniami klinicznymi ADHD wymaga psychoterapii podpartej farmakoterapią. Indywidualna praca z terapeutą przebiegająca równolegle z opieką psychiatryczną (polegająca między innymi na stosowaniu leków psychostymulujących) jest najskuteczniejsza znaną dotąd metodą pracy z osobami cierpiącymi na ADHD.
Obecnie wskazuje się także na rolę diety, która może powodować wzrost nasilenia objawów. Przyjmowanie dużej ilości pokarmów powoduje znaczną nadpobudliwość. Badania wskazują również na niedobór u osób z ADHD kwasów tłuszczowych Omega-3/4/6. Stąd przekonanie badaczy, że współpraca z dietetykiem i zastosowanie zrównoważonej diety może mieć korzystny wpływ na przebieg tego zaburzenia.
Zapraszamy do Centrum Terapii Synteza na diagnostykę w kierunku ADHD:
- dr Katarzyna Schmidt (lekarz psychiatra)
- dr Stanisław Żołądek (lekarz psychiatra)
- mgr Katarzyna Kowara (psycholog)
- dr Kinga Gryglicka (neuropsycholog)
- mgr Katarzyna Dembe (psycholog)
Bibliografia:
- Kupnicka, Z., Poraj, G., Kaźmierski, J. (2017) ADHD u osób dorosłych – rozpoznawanie, przyczyny i skutki. Psychiatria i Psychologia Kliniczna.
- Karteczka K. (2012) Zespół hiperkinetyczny (ADHD) u osób dorosłych. Edukacja Dorosłych (1).
- Wojnarska A. (2019) Nieprzystosowanie społeczne osób dorosłych z ADHD – aspekty diagnostyczne. Lubelski Rocznik Pedagogiczny 38 (2).
