Pierwsze w Polsce kompendium dotyczące zagadnienia dysforii i niezgodności płciowej
W czerwcu bieżącego roku, nakładem Wydawnictwa PZWL ukazała się książka pt. Dysforia i niezgodność płciowa. Kompendium dla praktyków pod redakcją Bartosza Grabskiego, Magdaleny Mijas, Marty Dory i Grzegorza Iniewicza. Publikacja jest pierwszą pozycją na polskim rynku wydawniczym tak całościowo ujmującą zagadnienie innej – niż przypisana przy urodzeniu – tożsamości płciowej i choć kierowana do lekarzy, psychologów, seksuologów, psychoterapeutów, socjologów i prawników a także studentów, została stworzona przede wszystkim z myślą o pacjentach.
Zdecydowaliśmy się przybliżyć Państwu jej treść, z dwóch powodów. Po pierwsze, osoby doświadczające dysforii i niezgodności płciowej stanowią liczną grupę pacjentów Centrum Terapii Synteza, gdzie otrzymują opiekę psychologiczną, seksuologiczną, psychiatryczną i endokrynologiczną. Po drugie, czworo autorów, w tym dwóch redaktorów pracuje w Centrum, w zespole pomagającym osobom transpłciowym i niebinarnym w zakresie diagnostyki i terapii psychologicznej, seksuologicznej oraz endokrynologicznej.
Rozdział 1 – Klasyfikacja i ewolucja rozumienia zjawiska transpłciowości w seksuologii oraz współczesnych systemach diagnostycznych (Magdalena Mijas, Karolina Koziara)
W pierwszym rozdziale prześledzono zmiany w rozumieniu i definiowaniu zjawisk związanych z poczuciem rozbieżności między przypisaną przy urodzeniu, a odczuwaną płcią. Autorki rekonstruując dyskurs wokół tożsamości płciowej sięgają połowy XIX wieku i prowadzą czytelnika przez ponad 150 lat historii medycyny i wyodrębniania się współczesnych ujęć transpłciowości, których źródła znajdują się w poglądach i pracach m.in. Magnusa Hirschfelda, Johna Moneya czy Harry’ego Benjamina. Cenną częścią rozdziału jest szczegółowa analiza kryteriów diagnostycznych w podręcznikach DSM i ICD, rekonstruująca drogę stopniowej depatologizacji różnorodnych tożsamości. Rozdział stanowi pierwsze opublikowane w języku polskim tak kompleksowy opis wyłaniania się transpłciowości jako fenomenu odrębnego od istniejących wcześniej w dyskursie medycznym interpłciowości, transwestytyzmu czy homoseksualności.
Rozdział 2 – Modele opieki i standardy postępowania (Bartosz Grabski)
Rozdział drugi przybliża historyczne i współczesne modele opieki nad pacjentami transpłciowymi. Autor rozpoczyna od omówienia tzw. „modelu klasycznego”, patologizującego różnorodne tożsamości i ekspresje płciowe i bazującego na założeniach, że „prawdziwa” osoba transpłciowa ma binarną identyfikację, heteroseksualną tożsamość, odczuwa silną niechęć do swoich narządów płciowych i pragnie poddać się wszystkim możliwym zabiegom i operacjom adaptacyjnym, wraz z formalnym uzgodnieniem płci. Takie postępowanie ma najdłuższą historię lecz ze względu na patologizujący charakter i błędne założenie o jednorodności populacji osób transpłciowych, jest stopniowo wypierane przez międzynarodowe standardy. Współczesna afirmatywna opieka nad zdrowiem osób transpłciowych kładzie szczególny nacisk na świadomą zgodę pacjenta/pacjentki, a model świadomej zgody jest integralną częścią standardów publikowanych przez World Professional Association for Transgender Health (WPATH) Ich siódma wersja została przetłumaczona na język polski, a podstawowe założenia zaprezentowane zarówno w rozdziale drugim jak i w całej publikacji.
Rozdział 3 – Zasady diagnostyki i oceny (Bartosz Grabski, Marta Dora, Dorota Baran, Stanisław Żołądek, Magdalena Mijas)
Specjaliści zdrowia psychicznego i seksualnego oraz lekarze w swojej pracy spotykający pacjentów transpłciowych, tym rozdziałem prawdopodobnie zainteresują się w pierwszej kolejności. Autorzy kierując się wspomnianymi wcześniej standardami WPATH i swoim doświadczeniem klinicznym, opracowali zbiór rekomendacji do prowadzenia afirmatywnej i jednocześnie rzetelnej diagnostyki, zindywidualizowanej do potrzeb pacjenta. Omówione zostały różnorodne oczekiwania pacjentów doświadczających dysforii lub niezgodności płciowej. Wyodrębnione zostały dwa konteksty: diagnoza na potrzeby kliniczne i diagnoza na potrzeby sądowe, które nie są tożsame i powinny determinować postępowanie specjalisty. Odrębny podrozdział został przeznaczony na przybliżenie diagnostyki psychoseksuologicznej wraz krytycznym omówieniem zasadności stosowania niektórych narzędzi.
Rozdział 4 – Pomoc psychologiczna, psychoedukacja, grupy wsparcia, psychoterapia (Łukasz Muldner-Nieckowski, Marta Dora, Grzegorz Iniewicz, Magdalena Mijas)
Wbrew powszechnym założeniom, osoby doświadczające dysforii i niezgodności płciowej to różnorodna populacja. Potencjalni pacjenci poszukują nie tylko wspomnianej wcześniej diagnostyki na potrzeby kliniczne czy sądowe, ale także – być może nawet częściej – pomocy psychologicznej i psychoterapeutycznej, aby radzić sobie z trudnościami, które mogą, ale nie muszą wiązać się z tożsamością płciową lub z niej wynikać. Autorzy na podstawie swojego doświadczenia w opiece psychiatrycznej, psychoterapeutycznej, seksuologicznej i psychologicznej przygotowali przegląd najważniejszych zagadnień pojawiających się w kontekście świadczenia osobom transpłciowym różnych form pomocy i wsparcia w zakresie zdrowia psychicznego. Omówione zostały wybrane problemy poruszane przez osoby transpłciowe w psychoterapii i na grupach wsparcia, model wyłaniania się transpłciowej transpłciowości w rozumieniu stadialnego procesu rozwojowego oraz najczęstsze trudności zgłaszane przez specjalistów. Odrębne części rozdziału przeznaczono na opis specyfiki pracy z parą oraz rodzinami z doświadczeniem transpłciowości.
Rozdział 5 – Postępowanie hormonalne (Małgorzata Trofimiuk-Müldner)
Zdecydowana większość pacjentów doświadczających dysforii płciowej, a więc dyskomfortu i cierpienia płynącego z niezgodności między płcią przypisaną przy urodzeniu, ciałem, a tożsamością płciową, decyduje się rozpocząć leczenie hormonalne. Autorka w oparciu o przegląd piśmiennictwa w połączeniu z rozległym wieloletnim doświadczeniem klinicznym w pracy z tą populacją pacjentów, przygotowała szczegółowe omówienie warunków wdrożenia afirmatywnej terapii hormonalnej, zakres oceny zdrowia somatycznego, charakterystykę i dawkowanie stosowanych preparatów, ich oczekiwane skutki i działania niepożądane oraz proponowany schemat monitorowania efektów leczenia. Przedstawione zostały także główne zasady leczenia hormonalnego małoletnich, z uwzględnieniem supresji dojrzewania. Ten rozdział może być pomocny nie tylko dla lekarzy endokrynologów i seksuologów, ale także dla pacjentów potrzebujących rzetelnych informacji o stosowanym leczeniu.
Rozdział 6 – Zasady postępowania diagnostycznego i terapeutycznego u dzieci i młodzieży (Marta Dora, Bartłomiej Taurogiński, Grzegorz Iniewicz)
Chociaż u większości dzieci rozwój tożsamości płciowej obiera typowy przebieg, zdarzają się osoby, które już w bardzo młodym wieku, lub – częściej – w okresie adolescencji, doświadczają niezgodności płciowej, która może – choć nie musi – skutkować dysforią. Autorzy opisali odrębne podejścia diagnostyczne i terapeutyczne, których dobór musi być uzależniony przede wszystkim od wieku, ale także od indywidualnej sytuacji pacjenta. Chociaż u dzieci nie zaleca się podejmowania żadnych ingerencji medycznych, rodzina oraz dziecko z doświadczeniem niezgodności płciowej powinni otrzymać adekwatne wsparcie psychologiczne i psychoedukację. Podejście diagnostyczno-terapeutyczne w populacji pacjentów nastoletnich różni się w zależności od tego, czy dysforia płciowa była obecna przed rozpoczęciem dojrzewania czy nie. Autorzy omówili te różnice, jednocześnie przybliżając problematykę zdrowia psychicznego w tej grupie wiekowej, szczególnie narażonej na przemoc i dyskryminację ze względu na tożsamość płciową.
Rozdział 7 – Prawa pacjentów transpłciowych i ich równe traktowanie w opiece zdrowotnej (Anna Mazurczak)
Równe traktowanie osób transpłciowych choć powinno stanowić wyraz poszanowania praw człowieka i praw pacjenta, w Polsce na wielu płaszczyznach nie jest stosowane. Jednym z takich obszarów jest kontekst uzgodnienia płci metrykalnej, który odbywa się na drodze powództwa przeciwko rodzicom na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego. Autorka krytycznie przybliżyła wymagania stawiane przed osobami chcącymi dokonać korekty oznaczenia płci. Korzystając z doświadczenia prawniczki pracującej na rzecz osób transpłciowych przybliżyła trudności z jakimi zmagają się one w sądach i urzędach. Zawarte w rozdziale informacje przydadzą się przede wszystkim specjalistom wystawiającym opinie oraz biegłym sądowym.
Dodatek 1 – Procedury chirurgicznej korekty płci (Stanisław Żołądek, Mateusz Pliczko)
W tej części dodatku zaprezentowano wybrane, najczęściej stosowane zabiegi chirurgiczne u osób transpłciowych. Choć nie wszystkie osoby oczekują takich oddziaływań, chirurgiczna korekta jest jednym z elementów leczenia dysforii płciowej. Autorzy podzielili procedury na zabiegi feminizujące, takiej jak np. rekonstrukcja klatki piersiowej, waginoplastyka, orchidektomia czy labioplastyka oraz zabiegi maskulinizujące, m.in. usunięcie gruczołów sutkowych, histerektomia, metoidioplastyka czy falloplastyka. Zestawienie uzupełniono o procedury modelujące sylwetkę i modulujące głos.
Dodatek 2 – Słownik kluczowych pojęć (Mateusz Pliczko, Magdalena Mijas)
Adekwatny i afirmatywny język jest jednym z podstawowych narzędzi używanych w pracy z osobami transpłciowymi. Znajomość aktualnej i podlegającej ciągłym redefinicjom terminologii pozwala specjaliście nie tylko precyzyjniej odróżnić zjawiska z obszaru tożsamości płciowej i seksualnej, ale także lepiej zrozumieć doświadczenia pacjentów. W aneksie zawarto zarówno takie pojęcia jak: binarność/niebinarność, cispłciowość, passing, detranzycja/retranzycja, tucking, packing oraz szereg częściej używanych terminów wraz z ich zwięzłymi definicjami.
Skomentuj
